Waarom mededogen essentieel is

Bij compassie denkt met vaak aan een vorm van mededogen voor mensen in nood of rampspoed. Aan een nobele houding die goed is voor anderen. Het heeft ook een kerkelijke associatie: we moeten compassie hebben voor de minderbedeelden, en daarom geld of goederen schenken aan een goed doel.

Daar is niets verkeerd aan. De wereld heeft dit ook nodig. Maar voor Zijne Heiligheid de Dalai Lama gaat het om veel meer. Compassie is voor hem vooral een levenshouding, die niet alleen goed is voor iemand in nood, maar vooral ook voor diegene die compassie voelt. Hoe kan dat?

Mentale houding
De Dalai Lama predikt al zijn hele leven ‘compassie’, dat wordt vertaald als medeleven, vriendelijkheid, liefde en altruïsme. Hijzelf spreekt vaak simpelweg over het belang van een ‘warm hart’. Maar voor hem is het niet een oppervlakkige emotie, of een gevoel van medelijden of empathie. Hij legt altijd uit dat het in essentie gaat om een mentale houding die getuigt van moed en vastberadenheid. Het begint met een gevoel van empathie, van medeleven, en warm gevoel van binnen, maar vervolgens dien je jezelf de vraag te stellen: wat kan ik eraan doen dat anderen lijden? Kan ik iets positiefs bijdragen, op korte of lange termijn, zodat deze pijn niet opnieuw plaatsvindt?

Dat vereist meer dan een vluchtige emotie. Dit vraagt om een grondige analyse van wat er fout is, en van moed om vervolgens stappen te ondernemen om aan een oplossing te werken.

De Dalai Lama citeert vaak de volgende woorden van de Indiase wijsgeer Shantideva:

“Zolang er ruimte is, zolang er wezens zijn die lijden, zolang zal ik er zijn om eraan te werken dit lijden weg te nemen”.

Dit citaat geeft aan dat compassie vooral een levenshouding is, waarin mededogen en empathie gekoppeld worden aan wijsheid, moed en standvastigheid. Natuurlijk is er veel lijden waar je niets aan kan doen. Maar dan nog werkt de voorafgaande analyse. Vaak blijkt dat er toch wel iets is dat je kan doen, ook al is het iets kleins als een donatie of een positieve gedachte, wens of gebed.

Inspiratiebron
De Dalai Lama belichaamt deze houding. Hij heeft van jongs af aan veel lijden meegemaakt. Hij zag zijn land Tibet bezet worden door de Chinezen, en hij zag daarna hoe zijn volk leed onder de communistische onderdrukking, vooral tijdens de culturele revolutie, toen duizenden kloosters werden vernietigd en veel monniken werden gevangen, gemarteld en gedood. Hij zag hoe Tibetaanse vluchtelingen moeite hadden een nieuw leven op te bouwen in India. Hij zag hoe de economische activiteiten van China bijdragen aan de vernietiging van het milieu en ecosysteem van het Tibetaanse plateau. En hij zag de wereldgemeenschap zich geleidelijk afwenden van het “probleem Tibet” omdat de economische belangen met de nieuwe wereldmacht China voorrang kregen boven mensenrechten en mededogen.

Maar nooit laat de Dalai Lama zich uit het veld slaan. Hij blijft standvastig en optimistisch. Hij voelt zelfs compassie voor de Chinezen: “Zij weten niet wat ze doen. Ik veroordeel hun handelen, maar ik voel compassie voor hen als mensen. Zij zijn niet mijn vijand.” Door deze geweldloze, vreedzame, compassievolle houding is een inspiratiebron voor miljoenen mensen.

Wetenschap en compassie
De laatste jaren citeert de Dalai Lama steeds meer westerse wetenschappers die hebben ontdekt dat compassie goed is voor jezelf. Onderzoek heeft aangetoond dat gevoelens van mededogen en vriendelijkheid allerlei positieve effecten hebben op het lichaam: positieve hormonen, sterker immuunsysteem, minder stress, en ook betere relaties, meer effectief handelen. Sterker nog, de Dalai Lama benadrukt dat onze hele samenleving gebaseerd is op compassie. De liefde van de moeder staat aan het begin van het leven en de gezonde ontwikkeling van een kind. Zonder deze liefde kunnen kinderen niet goed leren en stagneert de groei van hun hersenen. Liefde creëert veerkrachtige en autonome kinderen. En kinderen die liefde ontvangen kunnen het veel beter doorgeven aan hun relaties en hun kinderen.

Deze kwaliteiten liggen ook ten grondslag aan een gezonde samenleving. Zonder een mate van compassie en mededogen is effectieve samenwerking niet mogelijk. Dit is tegenwoordig zelfs ook bekend bij economen: de gedragseconomie heeft vastgesteld dat de meeste mensen liever rechtvaardigheid nastreven dan maximaal profijt voor zichzelf. En goede relaties van vertrouwen liggen ten grondslag aan duurzame economische relaties.

Een verschil maken
Misschien wel het belangrijkste inzicht: compassie geeft mensen een gevoel van richting en zingeving. In deze turbulente tijden, waarin dreiging en gevaar door sociale media erg dichtbij worden gebracht, waarin we elk moment kunnen horen en zien hoe het gesteld is met de wereld, voelen mensen zich vaak onmachtig en lijkt hun handelen zinloos.

Compassie geeft mensen het gevoel dat hun leven ertoe doet. Ook al is je bijdrage klein, je weet dat je daardoor en verschil kan maken, en dat geeft je een gevoel van nut en inspiratie. En al deze kleine beetjes zullen samen een impact kunnen hebben, ook dat leren we van sociale media. Zoals de Dalai Lama zegt: “Ooit gedacht dat je als klein individueel wezen geen impact kunt hebben, kijk dan maar eens naar een mug die een mens wil steken!”

Dus dit is de boodschap van de Dalai Lama: juist in turbulente tijden is compassie essentieel! Voor jezelf, voor anderen en de wereld.

Auteur: Sander Tideman, bestuurslid Stichting Bezoek Dalai Lama Nederland.